UNUTULAN SEMT YELDEĞİRMENİ

Valpreda Apartmanı daha bilinen adıyla İtalyan Apartmanı

Bugün ne yapsam diyecek vakti olan mimari, tarih, fotoğraf ve İstanbul meraklılarına kısa bir rota : Kadıköy YELDEĞİRMENİ adını Osmanlı sarayının un ihtiyacını karşılayan değirmenlerden almış. Bizansın da Osmanlının da orduları bu semtin etrafındaki çayırlarda toplanıp doğuya sefere çıkmış. Adile Sultanın düğün eğlencelerinde İtalyan Komaski balonuyla burdan havalanmış bir daha geri dönmemiş . Hacca ve askere gidenler onun Ayrılık Çeşmesi'nde yakınlarıyla vedalaşmış. Anadolu yakasının ilk çok katlı apartmanları da bu semtte yapılmış.İsimleri değişmiş olanlar varsa da Kehribardjı, Menase, Celal Muhtar, Demirciyan, Sünget ve Valpreda Apartmanları İstanbul'un konut olarak yapılan ilk apartmanlarından.

İtalyan Apartmanı

Ali Bey Apartmanı

Kadıköy İskelesinin karşısındaki bütün yollar Yeldeğirmeni'ne çıksa da, biz rotamızı 7 yıllık Nautilus Alışveriş Merkezi karşısındaki, 400 yıllık Ayrılık Çeşmesinden başlatalım! Şimdi girin çeşmenin yanından aynı adlı daracık sokağa, solunuzda ikiyüz yıllık Osmanlı Mezarlığı. Mezarlık Çelik Gülersoy zamanında bir kez elden geçerek devrilen, kırılan mezar taşları onarılmış, ama şimdi yine durumu pek iç açıcı değil.

Sağınızda ise bir kısmı ( 18 tanesi) Marmaray kurbanı olmuş küçücük, rengarenk evler var. İşte orası Paris Mahallesi. (Aslında asıl Paris Mahallesi orası değil, aynı hizada caddenin karşı tarafında bugün olmayan gecekondu mahallesi imiş). Bu sokak uzun süre, I.Dünya Savaşı sonrası Haydarpaşa Çayırında karargah kuran İngilizler tarafından , Galata genelevlerinden getirttiği kadınların yerleştiği bir sokak olmuş. Evler bittiğinde sağa dönün,demiryolunun üzerinden dar eski bir köprüden geçtiniz, hemen sağa dönerseniz, karşınıza bir zamanlar sinema olduğunu anlayamayacağınız,ama Kadıköy'ün en eski sinemalarından olan bir bina çıkar. Alnındaki ferforje aksama o zamanlar tabelası asılı olsa gerek. Tabelasını ve Duatepe sokağı aydınlatan ampulleri göremeyeceksiniz ama eğer dikkat ederseniz, Beyoğlu Emek sinemasının fuayesinde göreceğiniz film makinesinin üzerindeki plakette, makinenin Özen Sinemasına ait olduğu yazar.İşte bu bina o Özen Sinemasıymış.

Özen Sineması'nın olduğu sokak, yıl ? (int.alınmıştır)

Restorasyondan önceki görünüm2000-2010 arası (int.alınmıştır)

Özen Sineması'nın makinesi, Emek yıkılıncaya kadar fuayede
dururdu. Bu makinenin Yeldeğirmeni Özen Sineması'na ait ol-
duğunu öğrendiğimde hazine bulmuş gibi hissetmiştim.

Tekrar sağa dönerseniz Kır kahvesi Sokaktasınız.O kır kahvesi de yok, birkaç ahşap ev var. Bir de yüzyıllık Rasim Paşa Camisi.Abdülhamid'in bahriye nazırı Rasim Paşa için eşi ölümünden sonra 1902 de yaptırmış. Rasim Paşa'nın eşi İkbal Hanım'ın Acıbadem civarında yaptığı hayırlar oldukça fazla olduğundan, Acıbadem'de bir bölgenin adı bile İkbaliye'dir. Rasim Paşa'nın kabri ise (ki kendisi denizcidir) Salıpazarı'nda (Karaköy) Kılıç Ali Paşa Cami'nin haziresindedir.

Yolun sonunda sola girerseniz eski adı Düz Sokak olan Prof.Macit Erbudak Sokağa girersiniz. Düz Sokak, çünki Yeldeğirmeni'nin çoğu sokakları yokuştur.Bu sokakta solunuza bakarak yürüyün önce ,Ege'ye özgü demir korkuluklu, çıkma balkonlu terkedilmiş bir ev görürsünüz, sonra kötü bir renovasyon geçirmiş olsa da orijinal halini belli eden bir ev. Ve 54 numarada yüzyıllık bir güzel vardır. Sünget apartmanı Haydarpaşa Garını yapan Alman mühendislerin kendileri için yaptıkları ev. Sokağın köşesindeki simitçi fırını Yeldeğirmeni'nin sadece simit yapan üç fırınından biri ve benim favorim olanı.

Simitinizi yerken, Yeldeğirmeni'nin ana yolu Karakolhane Caddesi ile çakışan bu küçük meydana dikkat edin. Bir çok kez yangın geçiren bu semt Abdülhamid döneminde Avrupai ızgara sistemde planlanırken çakışan sokakların köşeleri verevlenerek küçük meydancıklar oluşturur.

1950'li yıllara kadar şekercisi, fırıncısı Türk, bakkalı, meyhanecisi, kırtasiyecisi Rum, manavı, eczacısı, balıkçısı Musevi, tütüncüsü, çaycısı Acem, ciğercisi Arnavut, sütçüsü Bulgar olan Yeldeğirmeni'nin esnafı boldur. Carrefour, Bim, Dia, Mopaş'lara rağmen hala en az 10 bakkalı daha vardır.

Şimdi kaldığımız yerden devam edersek, Haydarpaşa Garı bakış açımızdadır ve çakıştığımız sokak Taşlı Bayır Sokağıdır. Bu sokağın alt sağ köşesindeki apartmanı yerinde , bildik bir ismin dedesinin evi varmış. Mina Urgan'ın annesi Şefika Hanımla evlenmeden önce; sevdiği Nahide isimli yeşil gözlü, sarı saçlı kıza aşkıyla adını değiştiren şair Tahsin Nahit'in babasının bir evi de o evmiş. Halep valiliğinden emekli olunca,Nazım Hikmet'in dedesi Hikmet Paşa da Yeldeğirmeni'nde bir ev kiralamış.

Devam ettiğimizde çakıştığımız sokak Yeldeğirmeni sokaktır ve bu sokak da İstanbul tutkunu bir yazarımızı barındırır. Bir Şehre Gidememek, İstanbul Bir Masaldı kitaplarını okuduğum, ama Lunapark Kapandı kitabını bir solukta bitirip, ifade ve diline hayran olduğum Mario Levi.. İnsanın sevdiğin yazar ve şairlerle aynı sokaklarda yürüyor olması içinde,hoş bir duygu yaratıyor.

Soldaki Akif Bey sokaktan yukarı yürürken karşımızdaki yüzyıllık Osman Gazi İlkokulu, bir zamanlar Alman ilkokulu; Haydarpaşa Garı'nın yapıldığı yıllarda,ondan artan malzemelerle ve garın Alman ekibinin çocukları için yapıldığı söylenir. Günümüzde hala ilkokul olarak eğitim vermektedir.

Onun karşı köşesindeki muhteşem bina da Valpreda Apartmanı veya daha bilinen adıyla İtalyan Apartmanı. İtalyan apartmanı (Valpreda apt.) Osmangazi İlkokulu Kemal Atatürk Orta OkuluŞimdi İskele sokaktayız ve sağlı sollu eski binalar rengarenktir. İskele Sokakta yukarı doğru yürürsek 43 numaranın adı Kemal Atatürk Ortaokulu, ama yüzyıl önce Sainte Euphemie Fransız Kız Ortaokulu. Binanın sol tarafında 'eglisia nd.du Rosoire' yazısı hala duran bir de kilisesi varmış.

Yeldeğirmeni'nde 500mt. içinde bir cami,bir kilise, birde sinagog vardır. Camiyi Kırkahvesi sokakta görmüştük. Yeldeğirmeni Sokaktan yukarı yürüdüğümüzde Uzun Hafız sokakta karşımıza çıkan Hemdat İsrael Sinagoğu, Karakolhane Caddesinde de Aya Yeorgios Rum Ortodoks kilisesi karşımıza çıkar. 1895 yapımı kilisenin bahçesinde defne dallarının arasında kalan çanı dünyaca ünlü samatyalı Zilciyan Usta dökmüştür. Kilisenin karşısındaki günümüzde Çocuk Esirgeme Kurumu binası olan mavi bina yüzyıl önce Sainte Louis Fransız ilkokulu imiş.

Kemal Atatürk Lisesi (Saint Euphemie Fransız Kız Ortaokulu)

Günümüzde Yeldeğirmeni Sanat Merkezi olan, Kemal Atatürk Lisesi
yanındaki Rosarie Kilisesi.

Karakolhane caddesi,İskele,Taşlıbayır, Yeldeğirmeni,Uzun Hafız, Nemlizade, Macit Erbudak ve Recaizade sokaklarında sağlı sollu, restorasyonlu restorasyonsuz evlerin detay güzelliklerini, çini girişlerini, kapılarını kaçırmayın, fotoğraflarını çekin ve o evlerde bir zamanlar yaşayanların anlatılmamış hikayelerini düşünün.